Filozof Platon’un mağara istihalesi (alegorisi) Devlet kitabının 7. Ayırımında bulunuyor. O burada şunları anlatıyor;
Bazı insanların ömürleri boyunca bir mağaraya hapsedildiklerini düşünün. Mahkumlar ellerinden ve ayaklarından zincire vurulmuşlar. Başlarını arkalarına doğru çeviremiyorlar. Sadece karşılarındaki duvara bakabiliyorlar. Arkalarında büyük bir ateş var. Ateşle yüzleri duvara dönük olanlar arasında heykeller ve her türlü eşyanın taşındığı bir yol bulunuyor. Mahkumların gördükleri, düşündükleri ve hakkında konuştukları şeyler, bunların duvara vuran gölgeleridir.
Mahkumların zincirlerinden kurtulduğunu ve mağaranın içerisinde serbestçe dolaştıklarını düşünün. Önce ateşten gözleri kamaşacaktır. Sonra yavaş yavaş mağaranın içini açıkça görmeye ve eskiden gerçek sandıkları kaynağı anlamaya başlarlar. Daha sonra mağaranın dışına çıkmaya izin verildiğinde, güneşin aydınlattığı gerçeklik tüm çıplaklığı ile görünür.
Dış dünyaya çıkan, nihai doğrunun doğasını taşıyan serbest mahkûm mağaraya geri dönüp karanlıkta kalmış arkadaşlarının gözünü açmaya can atar. Ama artık dış dünyanın parlak ışığına alıştığından mağaranın karanlığında sendeler ve hala esir tutulanlar tarafından aptal olarak nitelendirilir ve ona kulak asmazlar. Hatta, bu görüşlerinden vazgeçmezse canından da olabileceği konusunda uyarırlar.
Platon mağara değişimi ile şunları anlatmak istiyor;
Zincire vurulmuş mahkumlar, yanılsamalardan oluşan bir dünyada yaşıyorlardı. Daha sonraları mağara içerisinde serbestçe dolaşan ve mahkumlar en doğru gerçekliğe ulaşırlar. Mağaranın dışındaki dünya ise kusursuz bir hakikat evrenini temsil etmektedir.
Platon’un gerçeklik görüşüne göre, dışarıdaki dünyada örneğin fiziksel nesneler, ahlaki olgular ya da matematiksel özellikler gibi bilmemize bağlı olmaksızın var olan gerçekler bulunur.
Platon özetle, filozofun sıradan insanları aydınlatmaya çabalarken gülünç duruma düşeceğini ve dışlanacağını anlatmak ister. Platon kesinlikle haklıydı. Belki de aklında bunları yazarken aklında Hocası Sokrat vardı.
