Kaderin manasını bir daha hatırlamamız gerekir. Eğer kader insanın yaratılmasından önce onun nasıl hareket edeceği, ne yapacağı ve ne olacağı değişmez surette yazılmış, çizilmiş, manasına alınırsa, biz KUR’AN da böyle bir kaderin olmadığını söyleyebiliriz. 13/ Rad 39. “Allah dilediğini siler ve dilediğini tespit eder. Ana kitap Allah’ın yanındadır.” Bu ayet değişmez surette yazılı kader manasını nefyeder siler.
Çünkü Allah istediğini siler, istediğini yapar demek, önceden yazılı bir kader yoktur demektir. Silmesi ve tespit etmesi ilahi kanunlara bağlıdır. Eğer bütün geçmiş ve gelecek hadiseler levhi mahfuz da yazılmış, çizilmiş ama Allah bunlardan istediğini siler, istediğini bırakır denecek olursa, bu yazılı kaderin silindiğini kabul ettikten sonra ezelde her şeyin yazılıp yazılmamasının insan üzerine cebri bir tesiri olmadığını kabul etmek demektir.
Tabiat kanunları da, kader konusuna girer, misal, su 100 derecede kaynar bu suyun kaderidir, İnsan, suyu 60 derecede kaynatamaz, Güneş sisteminin seyrini, mevsimlerin oluşumunu değiştiremez. Bunlar kaderdir, Sünnetullah, yani Allah’ın sünneti icabı her şey, kader denen ölçüye göre hareket ederler. 13/ Rad 8. “…Allah yanında her şey ölçü iledir.” Ayetteki miktar kelimesi kaderle aynı kökten gelir ve yaklaşık aynı anlama gelir.
Ancak, suyu 60 derecede kaynatamayan insan, ondan sayısız imkanları kullanarak çeşitli sonuçlar elde edebilir. Artık öğrenmeliyiz ki, Allah, Allah’lığını kimseye vermez. Fakat, onun dışında bize verdikleri hiçte az değildir.
Kısaca kader konusunun bir ucu Allah’a, bir ucu insana bağlıdır. Yani , insan tercih eder yapar, Allah’ta insanın tercih ettiğini yazar. Kader kelimesi, KUR’AN da, her şeyi bir ölçü ve nizama göre tanzim edip uygulamaktır. Yani Allah’ın yaptığı işlerin bir nizamı, ölçüsü ve hikmeti olduğunu bildirir.
Yaptığı ve yapacağı işleri bir hikmet dairesinde yapar, lüzumsuz, manasız, gelişigüzel, rastgele iş yapmadığını ifade eder. 54/ Kamer 49. “Biz her şeyi bir ölçüye göre yarattık.” Hadis rivayet edenler ve nakledenler ile bazı müfessirler bu ayetteki kader kelimesini, Allah’ın ezelde insanların yapacakları işleri ve kainattaki her şeyi takdir ettiği şeklinde izah eden rivayetler naklederler Hatta bunlara göre bu ayet inince bazı Müslümanlar Peygambere gelip: Öyleyse çalışmak niçin? Kadere güvenip çalışmayı bıraksak olmaz mı? Yaptığımız iş, bizim yeni yaptığımız bir şey midir? Demişler. “Peygamber ise: Siz amel ediniz, herkese yaratıldığı iş kolaylaştırılır.” (Buhari, edep 120, kader 4.)
