Üç tane sistematik düşünme yöntemi bulunmaktadır. Bunlar tümden gelim, tüme varım ve kıyaslama.
Tümden gelim, önceden belirli olan sonucun doğru çıkması için yapılan düşünmedir. Bu tür düşünmede sonuç peşin hükümle belirlenmiştir ve peşin hükmü haklı çıkarmak için açıklamalar yapılır.
Klasik mantığın temelinde bu düşünme yöntemi yer almaktadır.
Tümden gelimlerde sonuç gizli veya açık olduğundan bilgi artırıcı olmayıp, bilgileri açığa çıkartır. Örnek; insanlar çalışkandır, Ali insandır, öyleyse Ali de çalışkandır, şeklinde akıl yürütülür.
Tümden gelim, mevcut bir fikri savunmak için yapılır. Gerçeğe ulaşma amacı yoktur.
Tüme varım ise, parçalardan bütüne ulaşılarak akıl yürütülür. Önceden bir kabul ortaya konulmaz, yolda bulunanlar alınır ve genel bir sonuca ulaşılır. Ali gülüyor, Mehmet gülüyor, Veli gülüyor, o halde insanlar güler, tüme varım örneği olarak gösterilebilir.
Tüme varımda gerçeğe ulaşma amacı esastır.
Kıyasta, iki önermenin birbirine kıyaslanmasından yeni bir sonuç çıkarılır. Kıyas da tümden gelime dayalı bir yöntemdir. Bu akıl yürütmede iki şey arasındaki ortak özellikten hareketle, birindeki durumun diğerinde de olduğu sonucuna varılır. Örneğin; Ali iyi koşucudur, o halde Veli de iyi koşar, şeklinde bir akıl yürütmedir.
Kıyas yöntemi, insanoğlunun kullandığı en eski sistematik düşünme yöntemidir.
Bu çerçevede bir kişinin “çocuğuna ‘bak yavrum şu çocuk şunu yaptı, sen yapmadın’ gibi bir başkasının çocuğuna kıyaslaması, insanlar birbirine benzemediklerinden yanlıştır (Prof. Dr. Niyazi KAHVECİ)”.